Antik Mısır'dan ilham aldı
Yılın Kalemi 2023, Antik Mısır'ın 3.000 yıllık tarihinden, tanrılarından, tanrıçalarından, mitolojisinden ve başarılarından esinlenilerek tasarlandı. Antik Mısır’da insanlar yaşadıkları yere, kara toprak anlamına gelen “Kemet” diyordu çünkü toprakları Nil Nehri’nin taşıdığı koyu renkli verimli alüvyonlarla sular altında kalıyordu. Her yıl düzenli olarak gerçekleşen bu döngünün 365 günden oluşan takvim sistemine ilham verdiğine inanılıyor. Yılın Kalemi 2023’ün siyah rengi ve dekoratif detayları, Mısır Krallığı'nın, firavunların, hiyerogliflerin ve sembollerin kökenine tanıklık ediyor.
Yeni Yılın Kaleminin ardındaki hikayenin derinliklerine yolculuk
MÖ 4000
Ptah'ın Yaratma Gücü
M.Ö. 4000’li yıllarda Mısır'da ortaya çıkan uygarlık, gelişerek Nil Nehri üzerinde büyük bir krallık haline geldi. Mitolojiye göre yaratıcı tanrı Ptah, "tüm yaşamın ve insanların yaratıcı gücünün kaynağı ve tanrıların babası" olarak kabul edilirdi. Kalbi ve dili onun yaratıcı organlarıydı. "Yaratıcı" tanrı olarak Ptah, kalbinde oluşan düşünceleri yüksek sesle söyleyerek canlıları, şehirleri ve tapınakları meydana getirdi. Ptah, diğer tanrı ve tanrıçaları da bu yöntemle yarattı. Tanrıların hikâyeleri, binlerce yıl sonra, eşsiz bir yazı sistemi olan hiyeroglifler aracılığıyla günümüze kadar ulaşmayı başardı.
Kapak
Taç
Ludwig Borchardt, 1912 yılında en ikonik Antik Mısır eserlerinden biri olan Nefertiti büstünü keşfettiğinde, "Onu tanımlamak imkansız, mutlaka görmek gerekir. Sözcükler bu sanat eserinin bıraktığı etkiyi tasvir etmekte yetersiz kalır,” dedi. Türkçeye “Güzel Kadın Geldi" olarak çevrilen Nefertiti'nin narin büstünün tarihi, M.Ö. 1340 civarına dayanıyor. Yılın Kalemi 2023’ün kapağı, Nefertiti'nin büstündeki en ünlü detaylardan olan mavi tacın (altiyjan) çarpıcı şeklinden esinlenerek modellendi. Antik Mısır'da başlıklar çok önemliydi. Firavunların savaş tacı olan mavi Khepresh'in yanı sıra, Aşağı Mısır'da kullanılan kırmızı deshret tacı, Yukarı Mısır'da kullanılan beyaz hedjet tacı ve deshret ile hedjet'in kombinasyonu olan Atef tacı bu başlıklar arasında yer alıyordu. Nefertiti'nin uzun şapkalı taç şekline ise nadir rastlanıyordu. Bu taç, Nefertiti'nin kocası Akhenaten'den daha yüksek olmasa da en azından ona eşit güçteki konumu temsil ediyordu.
Ölümden sonraki yaşamın tanrısı
Osiris Efsanesi
Ölümden sonraki yaşamın tanrısı Osiris, devekuşu tüyleriyle süslü bir taçla tasvir edilirdi. Ölen birinin yeniden doğup doğmayacağına o karar verirdi. Mitolojiye göre, kıskanç kardeşi Seth onu öldürdü ve cesedini parçaladı. Osiris'in yas tutan kız kardeşi ve karısı İsis ise cenaze ritüelleri ve mumyalama tanrısı Anubis'in yardımıyla Osiris’in bedenini tekrar bir araya getirdi ve böylece Osiris tarihin ilk mumyası oldu.
Lotus
Antik Mısır'da yenilenmeyi ve yeniden doğuşu temsil eden lotus çiçeği (seshen), Yılın Kalemi 2023’ün uç parçasında yer alan incelikle işlenmiş desene ilham kaynağı oldu. Taç yaprakları her gün açılıp kapanan, güneş batarken suya dalan ve güneş tekrar doğarken su yüzüne geri çıkan mavi lotus, antik dünyada oldukça saygı duyulan bir bitkiydi. Zamanının en önemli sembollerinden biri olan bu narin bitki, mermer kutuları, mücevherleri, tabloları ve sütunları süsledi ve genellikle tanrılarla ilgili hiyerogliflerde kullanıldı.
Büyü, yeniden doğuş ve yenilenme
İsis'in Gücü
Büyü, yeniden doğuş ve yenilenme, genellikle mavi lotus çiçekleriyle tasvir edilen tanrıça İsis'in güçleri olarak bilinirdi. Philae'deki İsis Tapınağı'nda kendisine lotus ve papirüs çiçeklerinden oluşan gösterişli buketler sunulurdu. İkiz kız kardeşi Nephthys’le birlikte kocası Osiris için ritüeller gerçekleştiren İsis, Osiris’e yakın olmak için bir dünyadan diğerine dolaştığından yaşayanlar ile ölüler arasındaki bağlantı olarak kabul edilirdi.
Altın
Antik Mısır'da gücün ve zenginliğin sembolü olan altın (nebu) sadece firavunların süslenmesinde kullanılabilirdi. Altından yapılan etkileyici mücevherler, aletler, kaplar ve maskeler, Antik Mısır'ın antikitenin en zengin altın ülkesi olduğunun bir kanıtı niteliğindedir. Altın Çağ'ın zirvesi, MÖ 1300'lerde Akhenaten ve Tutankhamun dönemlerinde yaşandı. Altın, aynı zamanda tanrıların da simgesiydi. Sıklıkla şahin olarak tasvir edilen Horus, en önemli tanrılardan biri olarak kabul edilirdi. Ünlü Horus'un Gözü, koruyucu bir sembol olarak muskalarda, tabutlarda ve mezar eşyalarında kullanılırdı. Gözün matematiksel oranları ilaç yapımında malzemelerin dozajlanması için de kullanılırdı. Yılın Kalemi 2023’ün uç parçası, 24 ayar altın kaplama metal plakaya kazınmış Horus'un Gözü ile süslendi.
Seksen yıllık Güç Mücadelesi
Horus'un Gözü
"Horus ve Seth'in Mücadeleleri" efsanesine göre iki rakip, Osiris'in tahtı için seksen yıl boyunca mücadele etti. Tanrılar mücadelede Horus'u kayırdığı için, Osiris'in kardeşi Seth öfkeden deliye döndü ve Horus'un sol gözünü çıkardı. Horus, bilim ve yazı tanrısı Thoth'un yardımıyla görme yetisini geri kazandı. O andan itibaren, ayın gözü olarak da bilinen Horus'un sol gözü, şifa, koruma, mükemmellik ve gücün sembolü olarak bilindi. Çektiği uzun acılardan sonra Seth, haksız yollara başvurdu; bu da Horus'un savaş tanrıçası Neith'e dönmesine neden oldu. Neith tanrılara öğütler verdi ve bunun üzerine Osiris sonunda otoritesini kullanarak oğlu Horus'u "İki Ülkenin Efendisi" ilan etti.
Hiyeroglifler
2023 Yılın Kaleminin metal gövdesinde süslü hiyeroglifler (medu neter) yer alıyor. On iki Antik Mısır tanrısı ve tanrıçasının isimleri, metal üzerine elmas benzeri karbon kaplamaya işlendi. Mısır yazısının en eski biçimi olarak kabul edilen Hiyerogliflerin yaklaşık 7.000 tanesi günümüze kadar ulaştı. Hiyeroglifler 3.500 yıldan uzun bir süre boyunca çoğunlukla ritüeller veya dini amaçlar için kullanıldı ve bilgileri nesilden nesle aktardı. Bu yazı sistemi, Antik Mısır'ın gelişmiş bir medeniyete dönüşmesinin ve topraklarını yönetebilmelerinin temelini oluşturdu. Bugün bu detaylı sembolleri, ancak 1822'de keşfedilen ve üç farklı dilde yazılarıyla etkileyici bir levha olan Rosetta Taşı'nın keşfi sayesinde çözebiliyoruz.
Yazının, matematiğin ve sözcüklerin tanrısı
Thoth'un Yazısı
Yazının, matematiğin ve sözcüklerin tanrısı Thoth, dili ve yazıyı insanlara sundu. Uzun ve eğri ibis gagasıyla Thoth, Antik Mısır'la ilgili bilgileri içeren arşivlere ve kütüphanelere göz kulak olurdu. Thoth aynı zamanda ölülerin yargılanmasında rol oynayan tanrılardan biri olarak tartılan kalplerin hesabını tutardı. Yeniden doğuş alemine yalnızca hafif bir kalple ağır pişmanlık duyanlar ulaşabilirdi.
Scarab
Yeniden düzenlenmiş mavi lapis lazuli taşı üzerine gömme olarak işlenmiş kutsal Mısır böceği (cheperer), Yılın Kalemi 2023’ün kapağının uç kısmında ışıl ışıl parlıyor. Antik Mısır'ın kutsal böceği, muskalarda, mühürlerde ve tabutlarda şans sembolü olarak kullanılırdı. Ayrıca, yaşamı ve yeniden doğuşu temsil eden güneşin sembolüydü. Nil ne zaman taşsa, böcekler sudan kaçar ve korkuyla beklenen sel taşkınının uyarısını yapardı. Lapis lazulinin koyu mavisi o zamanlar için yeni bir renkti, suyla ve gece gökyüzünün kutsallığıyla ilişkilendiriliyordu. Gösterişli mücevher parçaları, firavunların giysilerinde ve kutsal emanetlerde kullanılıyordu. Tutankamon'un maskesinde kullanılan kraliyet mavisi, kendini tanrıça İsis'in vücut bulmuş hali olarak gören Kleopatra'nın çarpıcı mavi makyajında da kendine yer buldu.
Re İnsanlığa Hayat Veriyor
Re'nin Yolculuğu
Güneş tanrısı Re, dünyadaki yaşamı mümkün kıldı. Topunu önünde yuvarlayan kutsal Mısır böceği, güneşi sembolize ediyordu. Re insanlığı yarattıktan sonra göğe yükseldi ve bir güneş kayığıyla gökyüzünde yelken açarak günlerini geçirdi. Sonsuz bir döngü içindeki Re, karanlığın, kaosun ve çözülmenin tanrısı Büyük Yılan Apophis'in saldırılarına karşı koyan Seth'in eşliğinde ertesi gün güneş doğarken tekrar yükselmek üzere, geceleri ölüler diyarına geçerdi.
Firavunlar
Antik Mısır'ın en ünlü ve etkileyici eserlerinden biri olan Tutankamon'un maskesi, 12 kilo ağırlığındadır. Yılın Kalemi 2023’ün kavrama bölümü, firavunun (per-aa) başını çevreleyen Nemes’teki altın ve lapis lazuli şeritlerinden esinlendi. 24 ayar altın kaplama metal halkalar ve birkaç kat olarak titizlikle elle boyanmış mavi halkalar, yalnızca firavunlara özgü değerli başlıkları çağrıştırıyor. 1922 yılında Krallar Vadisi'nde keşfedilen, Tutankamon'un saf altınla kaplı mezar odasında altın taht ve savaş arabası da dahil olmak üzere pek çok eser bulundu. Mısır inanç sisteminin önemli bir bölümü olan ölünün mumyalanması, öbür dünyaya geçiş ritüelinin bir parçasıydı.
Cenaze ritüelleri ve mumyalama tanrısı
Anubis tarafından mumyalanma
Çakal başıyla tasvir edilen, cenaze ritüelleri ve mumyalama tanrısı Anubis, ilk ölüm ritüelini Osiris’in ölüsü üzerinde gerçekleştirdi. Bu, daha sonra defin törenleri için bir örnek oluşturdu. Anubis, öbür dünyaya yolculuğa çıkan, mumyaları kabul eden, onların ağzını açıp ruhlarını Doğu'daki "Adak Tarlası "na gönderen bir koruyucuydu. Bu yolculuk esnasında eli, mumyanın üzerinde koruyucu bir amaçla dururdu.
Sekhmet'in sonu
Re, insanlar tanrılara yeterince ibadet etmediği ve tanrılara isyan ettiği için "Kudretli" anlamına gelen aslan başlı tanrıça Sekhmet'i onları öldürmesi için dünyaya gönderdi. Çılgına dönen Sekhmet, akan kanlar toprağı kırmızıya boyayana kadar çok sayıda insan öldürdü. Re, özenle planlanmış bir oyunla onu derin bir uykuya göndererek rahatladı. Sekhmet'in kana susamışlığı böylece giderildi. Re, Cennet ile yer yüzünü birbirinden ayırdı; tanrı ve tanrıçaları yıldızlara geri gönderdi, böylece yer yüzündeki tanrı ve tanrıçalar dönemi sona erdi.